Κυριακή 1 Ιουλίου 2012

Φιλελευθερισμός και Σοσιαλδημοκρατία: Πλαίσια (συν)θέσεων και αντιθέσεων.

4 comments
Γράφει ο Χάρης Πεϊτσίνης

Με ένα εξαιρετικά καλογραμμένο κείμενό του ο Γιώργος Σαρηγιαννίδης συνεχίζει τον προσφάτως ανακινημένο διάλογο για τα περιθώρια συνεργασίας και σύνθεσης του Φιλελευθερισμού με τη Σοσιαλδημοκρατία. Αυτός ο διάλογος δεν είναι καινούριος, ούτε σε τοπικό ούτε σε διεθνές επίπεδο. Στην Ελλάδα βέβαια αποκτά χαρακτήρα επείγοντος, ιδίως υπό το φως της αδυναμίας του φιλελεύθερου χώρου να αποκτήσει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, και της επιγενόμενης ανάγκης για την προώθηση στρατηγικών συμμαχιών.

Δυστυχώς δε θα συμμεριστώ τον οπτιμισμό πολλών φίλων ως προς τη δυνατότητα ζύμωσης και σύνθεσης των δύο αυτών ρευμάτων, και την προοπτική δημιουργίας ενός μαζικού χώρου της λεγόμενης φιλελεύθερης κεντροαριστεράς. Ένας τέτοιος χώρος δε μπορεί να υπάρξει για λόγους πρακτικούς αλλά κυρίως θεωρητικούς. Και εξηγούμαι.

Πάμε λίγο στα βασικά. Οι θεμελιώδεις αρχές της σοσιαλδημοκρατίας είναι η κοινωνική δικαιοσύνη, η ισότητα, και η πολιτική ελευθερία. Σε αυτές τις αρχές, ανάλογα με το επίπεδο πολιτικής σκέψης, μπορεί να διεισδύσει ο σεβασμός στα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες, μόνο όμως στο βαθμό που τα θεμέλια της θεωρίας δεν τίθενται σε κίνδυνο. Είναι γεγονός ότι όσο η πολιτική σκέψη των σοσιαλδημοκρατών εμπλουτίζεται από τα διδάγματα της κοινής πείρας, τόσο ανοίγονται οι ορίζοντές τους στις άγριες θάλασσες της ελεύθερης αγοράς.. Η ανεπανάπληπτη πλουτοπαραγωγική διαδικασία που εκκίνησε ο σύγχρονος καπιταλισμός δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη από  την πρωτοπορία της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας. Για τα νέα πολιτικά μίγματα που ζυμώνονται στα ιδεοπλαστικά εργαστήρια της κεντροαριστεράς, οι αγορές και το «ευέλικτο» κράτος συνιστούν ένα απαραίτητο τμήμα της εξίσωσης- τουλάχιστο θεωρητικώς.

Από την άλλη πλευρά, ο κλασικός φιλελευθερισμός θέτει την ατομική ελευθερία στην προμετωπίδα του,  όπως αυτή ιχνογραφήθηκε στα γραπτά του μακαρίτη Τζων Λοκ, του Φ.Χάγιεκ, του Χ.Σπένσερ, του Λ.Μίζες και της υπόλοιπης συντροφιάς,ηλικίας περίπου δύο αιώνων. Ξεκινώντας το νήμα της θεωρίας από ένα «απριοριστικό» (δηλαδή μη υποκείμενο στην ανάγκη θεωρητικής θεμελίωσης, κοινώς αυτονόητο), άρα λοιπόν Φυσικό Δικαίωμα, ο Φιλελευθερισμός εκτείνεται αλυσιδωτά σε όλες τις σφαίρες κοινωνικής δραστηριότητας, ορθώνοντας ένα προστατευτικό πέπλο στην ατομική ελευθερία και τα εκπορευόμενα ατομικά δικαιώματα (ζωή, περιουσία ,αυτοδιάθεση). Με πυρήνα το άτομο και το δικαίωμά του στη ζωή,την ιδιοκτησία και την ελεύθερη έκφραση αμφοτέρων, το φιλελεύθερο νομοκρατικό σύστημα συγκροτείται σχεδόν αυτόματα, καταχωρώντας αρχές όπως την κοινωνική δικαιοσύνη,την ισότητα και την πολιτική δημοκρατία, ως δευτερεύουσες και συμπληρωματικές. To μοντέλο αυτό, αν και δοκιμάστηκε μόνο μερικώς (όπως άλλωστε όλες οι θεωρίες),πέτυχε καταπληκτικά αποτελέσματα: εφορμώντας στις πιο απόμακρες γωνιές της ανθρώπινης δράσης, ο επιχειρηματίας, εξοπλισμένος μόνο με το πλέγμα των δικαιωμάτων που του παρείχε η φιλελεύθερη τάξη, κατόρθωσε μέσα σε δύο αιώνες να αλλάξει το πρόσωπο του Κόσμου και τη μορφή της Ιστορίας. Οι επιγενόμενες αναταράξεις κατέστησαν απαραίτητο το μπόλιασμα του φιλελευθερισμού με κάποια «μπαλώματα» σοσιαλδημοκρατίας, κατά την ευφυιή ρήση του Μ.Φρίντμαν. Έτσι, οι διαπρεπέστεροι εκπρόσωποι του Φ έχουν δεχτεί επανειλημμένως μέτρα που προάγουν το «κοινωνικά» και «ηθικά» δίκαιο ( δωρεάν παιδεία, βοηθήματα σε πτωχούς, άστεγους, αναξιοπαθούντες κλπ) , αρκεί τα τελευταία να υπακούν σε συγκεκριμένα αυστηρά κριτήρια (πχ της καθολικότητας κατά Χάγιεκ), ώστε η ατομική ελευθερία να παραμένει κατά το δυνατόν άθικτη για τους πολίτες της φιλελεύθερης κοινότητας.

Όπως μάλλον θα έχετε καταλάβει ως τώρα, η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία είναι  ένα ενδιαφέρον μίγμα σοσιαλισμού και φιλελευθερισμού αμφότερα δε τα ρεύματα της σοσιαλδημοκρατίας και του φιλελευθερισμού,δίχως να αρνούνται απόλυτα τα θεμέλια αλλήλων, υπηρετούν διαφορετικές αξίες , αξίες που άλλοτε συντίθενται και άλλοτε συγκρούονται. Όλη αυτή η ενδιαφέρουσα διαδικασία αφήνει ένα περιθώριο διαλόγου και συνεργασίας, σε πρώτη φάση. Σε δεύτερη φάση φυσικά δρέπει και τους καρπούς μιας σοβούσας αντιπαράθεσης.

Για να είμαστε συγκεκριμένοι: η αντιπαράθεση εκκινεί από θεωρητική βάση και καταλήγει στην πρακτική «καθημερινή» πολιτική. Ο μεν κλασικός φιλελευθερισμός ορθώνει ένα τείχος καχυποψίας απέναντι σε κάθε απόπειρα «κοσμοδιορθωτικής» παρέμβασης του κράτους. Η δε σοσιαλδημοκρατία καλοσωρίζει την επέμβαση της εξουσίας ως εργαλείο άμβλυνσης ανισοτήτων και αδικιών. Όλο αυτό το πλέγμα «θετικών δράσεων», θετικών δικαιωμάτων, μαζικών επιδοτήσεων, γραφειοκρατικής κοινωνικής πρόνοιας. Οι περιορισμοί στην ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, η νομική δηλαδή επιβολή της πολιτικής ορθότητας, οι απαγορεύσεις των λεγόμενων εγκλημάτων άνευ θύματος (τζόγος, ναρκωτικά, και ήδη πια, κάπνισμα σε δημόσιους χώρους). Η θέσπιση της «κοινωνικής ευθύνης» των εταιριών, της νομικά ρυθμιζόμενης «εταιρικής διακυβέρνησης», της κατά κοινή ομολογία αποτυχημένης «ηθικής επιχειρηματiκότητας», των οικολογικών φόρων και τόσες άλλες δράσεις που διόγκωσαν την κρατική εξουσία, είναι εφευρήματα (και) της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας. Ο κλασικός φιλελευθερισμός της «αρνητικής» ελευθερίας (ελευθερία «από» και όχι ελευθερία «για») , της εντελώς μινιμαλιστικής κυβερνητικής επέμβασης , ο φιλελευθερισμός του κράτους νυχτοφύλακα, τι κοινό θα μπορούσε να έχει με το κράτος-αστυφύλακα της πολιτικής ορθότητας που ευαγγελίζεται η σοσιαλδημοκρατία;

Εδώ όμως τίθεται το παράδοξο. Στη χώρα μας, μια ολιγάριθμη αλλά επιδραστική ελίτ σοσιαλδημοκρατών φαίνεται πως έχει υιοθετήσει ένα σοβαρό μέρος των φιλελεύθερων αιτημάτων. Αρκετοί δε από αυτούς υποστήριξαν στις προηγούμενες εκλογές τους φιλελεύθερους – μεταρρυθμιστικούς σχηματισμούς που κατήλθαν στον εκλογικό στίβο.

Μια εύλογη ερμηνεία είναι ότι οι ιδιορρυθμίες του εγχώριου καπιταλισμού οδηγούν σε άτυπη συμπόρευση τους προοδευτικότερους των σοσιαλδημοκρατών με τους φιλελευθέρους. Ας μην ξεχνούμε πως η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία μέσα από τις ιστορικές της ζυμώσεις κατέληξε να θεωρεί την εύρυθμη αγορά και το αποδοτικό κράτος ,όρους απαράβατους για την πραγμάτωση του προτάγματός της. Στην Ελλάδα αυτοι οι δύο όροι λάμπουν διά της απουσίας τους. Ο ελληνικός καπιταλισμός παραμένει φυλακισμένος σε έναν ερμητικά κλειστό κλωβό προσοδοθηρικών και συντεχνιακών συμφερόντων, που με όχημα το «κοινωνικό κράτος» αναχαιτίζουν κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Η δυναμική της ελληνικής οικονομίας σακατεύεται από τις επεμβάσεις του εθνικού-κράτους που επιδιώκει να απομιμηθεί και να υποκαταστήσει την ιδιωτική πρωτοβουλία. Μαζί της βέβαια σακατεύονται και οι στοχεύσεις τόσο του σοσιαλδημοκρατικού, όσο και του φιλελεύθερου χώρου. Όταν το παραγόμενο προϊόν είναι απισχνασμένο και αναιμικό , τότε ολόκληρο το ιδεολογικό οικοδόμημα που εδράζεται στην αναδιανομή του (δηλαδή η σοσιαλδημοκρατία) καταρρέει. Η ανωμαλία αυτή πρέπει να διορθωθεί. Οι σοσιαλδημοκράτες μας προφανώς έχουν αντιληφθεί πως μόνο μέσω καθαρά φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων, μπορεί να επέλθει το παραγωγικό εκείνο σοκ που θα οδηγήσει την Ελλάδα ξανά στις σιδηρογραμμές της ανάπτυξης, μεταμορφώνοντάς την σε «τίγρη της μεσογείου». Η περαιτέρω διαχείριση μιας αληθινά ανεπτυγμένης καπιταλιστικής Ελλάδος θα αποτελέσει το σημείο τριβής μεταξύ Φιλελευθέρων και (φιλελεύθερων) Σοσιαλδημοκρατών. Αυτό όμως είναι πρόβλημα του «μεθαύριο».

Τούτη η εξέλιξη είναι καταρχάς θετική καθώς «ανοίγει» μια νέα πολιτική αγορά, προς τα αριστερά, για την προώθηση των φιλελεύθερων ιδεών . Αλίμονο όμως, πρόκειται για μια ασφυκτικά κλειστή αγορά, και οι «καταναλωτές» της περιορίζονται σε λίγες εκατοντάδες , ή το πολύ μερικές χιλιάδες. Καλώς ή κακώς η «ορθόδοξη» μαζική σοσιαλδημοκρατία δε συμμερίζεται τον ενθουσιασμό της ολιγάριθμης πρωτοπορίας που αποφάσισε να συντροφέψει τον ελληνικό φιλελευθερισμό στα αβέβαια βήματά του. Η ορθόδοξη σοσιαλδημοκρατία της ΔΗΜΑΡ και ενός μέρους του ΣΥΡΙΖΑ ακόμα αντιμετωπίζουν το πρόβλημα του ελληνικού καπιταλισμού ως εν μέρει διεθνές (κρίση παγκόσμιου καπιταλισμού κλπ κλπ) και εν μέρει, ως πρόβλημα εθνικής ηγεσίας (ζήτημα δηλαδή «ενάρετης» διακυβέρνησης και όχι διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων). Το διακύβευμα για αυτούς είναι αποκλειστικά η κατάκτηση της εξουσίας και η επέκτασή της σε βαθμό που να ρυθμίζει απόλυτα την εθνική οικονομία επιτρέποντας έτσι την πραγμάτωση του ιδεώδους της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ωστόσο, οι λίγοι έστω συνοδοιπόροι της αριστεράς είναι πολύτιμοι σύντροφοι στον αγώνα για τις απαραίτητες εθνικές μεταρρυθμίσεις.  Άνθρωποι αξιόλογοι, με θαυμαστή συγκρότηση και επιδραστικότητα σε χώρους που για έναν φιλελεύθερο παραμένουν απροσπέλαστοι. Τα όρια όμως της συνεργασίας αριστερών και φιλελευθέρων καθορίζονται από το βηματισμό του ελληνικού καπιταλισμού. Η στρατηγική συμμαχία δε θα πρέπει να συγχέεται με την ιδεολογική ζύμωση. Ιδεολογικά ο Φιλελευθερισμός και η Σοσιαλδημοκρατία συνιστούν δύο διακριτούς πόλους και μέσα στο παιγνίδι της δημοκρατίας υπάρχει χώρος και για τους δύο. Προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι ο Φιλελευθερισμός, χωρίς φυσικά να γυρίσει την πλάτη του στους σοσιαλδημοκράτες που τον αγκάλιασαν, θα πρέπει να προσεταιριστεί τα κοινωνικά εκείνα στρώματα που ανήκουν ιδεολογικά στη λεγόμενη «κεντροδεξιά» ώστε να έχει ελπίδες στιβαρής παρουσίας και επιρροής. Η διαφαινόμενη αποτυχία της ΝΔ να προωθήσει ένα πετυχημένο αναπτυξιακό πρόγραμμα θα γκρεμίσει την «δεξιά πολυκατοικία» ανοίγοντας το δρόμο σε νέες ενδιαφέρουσες συμμαχίες. Αυτό όμως το ζήτημα είναι καλύτερο να αναπτυχθεί σε άλλο κείμενο.

4 Σχόλια:

Αναρχοφιλελευθερος είπε...

"Με πυρήνα το άτομο και το δικαίωμά του στη ζωή,την ιδιοκτησία και την ελεύθερη έκφραση αμφοτέρων..."

Στην πραγματικότητα όλες αυτές οι ελευθερίες και τα δικαιώματα, δημιουργήθηκαν από την "κρατική παρέμβαση", καθώς ο νόμος δημιουργεί, προστατεύει, επιβάλλει αλλά και συνάμα περιορίζει τις ελευθερίες και τα δικαιώματα που παρέχει στους πολίτες.

Η κρατική παρέμβαση δεν μπορεί να θεωρηθεί εκ των προτέρων απαράδεκτη ή καλοδεχούμενη. Στην πραγματικότητα τα πάντα εξαρτώνται από τον σκοπό που θέλει να επιτελέσει.

Η ελευθερία της αγοράς έζησε μια αποτυχία στην περίπτωση του χρηματοπιστωτικού τομέα (subprime mortgage crisis), η οποία παραλίγο να καταστρέψει το καπιταλιστικό σύστημα ενώ, παράλληλα, εκατομμύρια πολίτες φορτώθηκαν τις οικονομικές ατασθαλίες των τραπεζών.

Οι κανόνες της "Βασιλείας ΙΙΙ", προσπαθούν να περιορίσουν την επανεμφάνιση του συγκεκριμένου φαινομένου, αλλά κάλλιστα θα μπορούσαν να θεωρηθούν ωμή παρέμβαση στην ελευθερία της αγοράς.

Ομοίως, ο φόρος τόμπιν στις χρηματαγορές, επιδιώκει να περιορίσει τις κινήσεις εκείνων που παράγουν γρήγορο κέρδος χωρίς εργασία, καθιστώντας το όλο "παιχνίδι" ασύμφορο. Και εδώ θα μπορούσε να υπάρχει αντίδραση για τον περιορισμό της οικονομικής ελευθερίας.

Επί της ουσίας, δεν έχει καμία σημασία το αν το κράτος παρεμβαίνει, αλλά ο σκοπός για τον οποίο παρεμβαίνει.

kouk είπε...

Συμφωνώ 100% με το κείμενο. Ήθελα όμως να παρατηρήσω ότι αυτός ο νομικός θετικισμός που εκφράζει ο προηγούμενος σχολιαστής είναι εκτός από ιστορικά λανθασμένος και θεωρητικά απαράδεκτος. Οι ελευθερίες και τα δικαιώματα είναι αιτήματα που είτε έχουν υλοποιηθεί απευθείας από τους φορείς τους είτε μέσω των υφιστάμενων κυρίαρχων καθεστώτων αλλά σε αντίθεση με αυτά. Επίσης δεν υπάρχει κανένας εγγενείς λόγος να ταυτίζεται ο νόμος με το κράτος. Επομένως, σε αντίθεση με αυτό που λες πιο πάνω η κρατική παρέμβαση μπορεί, σε νομικά καθεστώτα που σέβονται τα δικαιώματα και τις ελευθερίες, να κριθεί εκ των προτέρων απαράδεκτη.

Vagelis Palmos είπε...

Θα σχολιάσω ως φιλελεύθερος.Ο φιλελευθερισμός παρουσιάζει δυο βασικές αδυναμίες.
α)Λείπει μια ρεαλιστική πρόταση πρόνοιας για τους αδύνατους.Η αρνητική φορολόγηση που προτείνει ο Friedman προϋποθέτει ένα αξιόπιστο δίκτυο καταγραφής των οικονομικών στοιχείων κάθε πολίτη,άρα έναν ισχυρό/πολυδαίδαλο γραφειοκρατικό κρατικό μηχανισμό! Η προεκλογική πρόταση της "Δράσης" για καθολική σύνταξη 700ευρώ μετά το 67ο έτος της ηλικίας,χωρίς ασφαλιστικές εισφορές,παρουσιάζει ενδιαφέρον και θα μπορούσε να αποτελέσει βάση για περαιτέρω επεξεργασία.
β)Η κοσμοπολίτικη οπτική του που προκρίνει τον αυτοπροσδιορισμό,συναντά καχυποψία-εν μέρει εύλογη-στη βαλκανική πραγματικότητα των μειονοτήτων και των εθνικιστικών διεκδικήσεων.Υπό αυτή την έννοια ίσως είναι αναγκαία η υιοθέτηση στοιχείων "πατριωτικής αντίληψης" στη φιλελεύθερη ρητορική (Τζήμερος?).Πρέπει ίσως να καταστεί σαφές πως φιλελευθερισμός και φιλοπατρία δεν είναι αλληλοσυγκρουόμενες έννοιες.

Ο διάλογος με τη σοσιαλδημοκρατία μπορεί να προσφέρει στο (α),αλλά προκειμένου για το (β) είναι απαραίτητοι δίαυλοι επικοινωνίας και με τη συντηρητική δεξιά.
Είναι πάντοτε πρόκληση οι ιδεολογικές ζυμώσεις...

Ανώνυμος είπε...

Η ελευθερία της αγοράς έζησε μια αποτυχία στην περίπτωση του χρηματοπιστωτικού τομέα (subprime mortgage crisis), η οποία παραλίγο να καταστρέψει το καπιταλιστικό σύστημα

LOL μήπως εννοείς "Αναρχοκομμουνιστής";

Δεν ήταν αποτυχία της "ελεύθερης αγοράς" αλλά της κρατικής πολιτικής επιδότησης της ιδιοκατοίκησης, ιδίως προς τις μειονότητες των ΗΠΑ. Αρχικά μέσω υποχρέωσης στις τράπεζες να δανείζουν με επισφαλείς όρους σε άτομα που δεν θα μπορούσαν ποτέ να αποπληρώσουν το σπίτι που αγόραζαν. Και στη συνέχεια μέσω "ασφάλισης" αυτών των δανείων με τη βοήθεια ημικρατικών κολοσσών όπως η Fannie Mae, ώστε μετά να πουληθούν κι ως χρηματοπιστωτικά προϊόντα.
Μόνο "ελεύθερη" δεν ήταν η αγορά που δημιούργησε μια τέτοια φούσκα.