Σχόλιο περί χρεοκοπίας

Υπάρχει ένα επιχείρημα υπέρ της χρεοκοπίας της χώρας που αναφέρεται στην φιλελεύθερη θεώρηση της αγοράς (στο Hayek κυρίως) και τους μηχανισμούς του καπιταλισμού. Επειδή το επιχείρημα κυκλοφορεί σε διάφορες εκδοχές και από διάφορους αρθρογράφους, αποφάσισα να το σκιτσάρω παρακάτω αυτόνομα, με την ελπίδα να μην παρερμηνεύω τους εμπνευστές και υποστηρικτές του:

Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς την έννοια της χρεοκοπίας. Αν κανείς ακολουθεί λάθος αποφάσεις για πολύ χρόνο, οδηγώντας την επιχείρησή του στη χρεοκοπία, οφείλει να αναλάβει και τις ευθύνες του. Μόνο έτσι μπορεί να λειτουργήσει ο μηχανισμός της αγοράς, επιβραβεύοντας τις σωστές και καινοτόμες επιχειρηματικές δράσεις, τιμωρώντας παράλληλα τις λανθασμένες κι αναποτελεσματικές. Έτσι έχουμε ως εξελικτική κατεύθυνση την καινοτομία και την επικράτηση των αποτελεσματικών δράσεων.
Η Ελλάδα έκανε ακριβώς αυτό. Πήρε τις λάθος αποφάσεις για περισσότερο χρόνο από όσο άντεξε και οδηγήθηκε ουσιαστικά στη χρεοκοπία. Ο συνεπής φιλελεύθερος θα πρέπει να επιτρέψει την αγορά να λειτουργήσει, να αρνηθεί τα όποια Μνημόνια και επιπλέον δανειακές συμβάσεις και να αποδεχτεί τη χρεοκοπία και τυπικά. Ειδάλλως, επιβραβεύονται ουσιαστικά οι λάθος χειρισμοί της χώρας και στρεβλώνεται η αγορά. 

Υπάρχει όμως μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στις εταιρίες και τα κράτη, που ο συλλογισμός αυτός παραβλέπει, και η οποία ακυρώνει ουσιαστικά την εφαρμογή του επιχειρήματος στη συγκεκριμένη περίπτωση.

Οι εταιρίες διοικούνται είτε άμεσα, είτε έμμεσα, από τους μετόχους τους. Στην περίπτωση που κάποιος μέτοχος θεωρήσει ότι η διοίκηση της εταιρίας την οδηγεί σε λανθασμένη πορεία, μπορεί άμεσα να αποσύρει την εμπιστοσύνη του, ή και να πουλήσει τις μετοχές του σε άλλο αγοραστή. Αν δε αποφασίσει να στηρίξει όντως τις λάθος αποφάσεις της διοίκησης, θα αναλάβει πολύ σύντομα ο ίδιος και τις συνέπειες της απόφασής του αυτής. Εδώ ο μηχανισμός της χρεοκοπίας λειτουργεί αποτρεπτικά, μειώνοντας τις περιπτώσεις της επιχειρηματικής ανευθυνότητας και επιβραβεύοντας τις αποτελεσματικές διοικήσεις.

Ο πολίτης όμως δεν είναι σε καμία περίπτωση το ισοδύναμο του μετόχου σε ένα κράτος. Ούτε και οι πολιτικοί το ισοδύναμο του διοικητικού συμβουλίου μιας εταιρίας. Σε καμία σχεδόν περίπτωση δεν αναλαμβάνει άμεσα ο πολιτικός την ευθύνη των αποφάσεών του. Στην καλύτερη περίπτωση, μειώνεται η εκλογική του επιρροή μετά από χρόνια, ενώ όμως οι συνέπειες των πολιτικών που αποφασίζονται εισπράττονται άμεσα από τους πολίτες. Οι πολίτες δε, όταν διαφωνούν με τις πολιτικές που ακολουθεί η κυβέρνησή τους δεν έχουν τη δυνατότητα να «πουλήσουν» την ιθαγένειά τους ή να την ανταλλάξουν με κάποια άλλη. (Και δεν λαμβάνω καθόλου υπόψη μου και το σχετικό κόστος μετοίκησης, ακόμη και στην περίπτωση που μια τέτοια «ανταλλαγή» θα ήταν εφικτή.) Αν λάβουμε επίσης υπόψη μας ότι στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες είναι πρακτικά αδύνατο οι κυβερνήσεις να ακολουθούν μόνο πολιτικές τις οποίες εγκρίνει το 100% των πολιτών, πάντα υπάρχει έστω και ένας πολίτης που, ενώ διαφωνεί με κάποια απόφαση, είναι αναγκασμένος να υποστεί τις συνέπειές της. (Για την ακρίβεια, είναι πιο πιθανό όλοι σχεδόν οι πολίτες να έχουν κάπου διαφωνήσει στο πέρασμα των χρόνων, τουλάχιστο μία φορά.)

Ας επιστρέψουμε τώρα στην περίπτωση της χρεοκοπίας της χώρας. Κι ας υποθέσουμε, βάσιμα σίγουρα, ότι η πλειοψηφία (διαφορετική ίσως κάθε φορά) των ψηφοφόρων ακολούθησε, ή ανέχθηκε, λάθος πολιτικές για πολλά χρόνια, οδηγώντας έτσι τη χώρα στη σημερινή κατάσταση. Μπορούμε και να συμφωνήσουμε, όπως μια ματιά γύρω μας μπορεί εύκολα να μας πείσει, ότι η αποφυγή της χρεοκοπίας συνεχίζει ουσιαστικά να επιβραβεύει την ανευθυνότητα και σε καμία περίπτωση δεν τιμωρεί την πολιτική αναποτελεσματικότητα. Λειτουργώντας έτσι ενάντια σε κάθε κανόνα της αγοράς, δεν προσφέρει απολύτως κανένα κίνητρο στους πολίτες ώστε να στραφούν σε εναλλακτικές επιλογές – ενδεχομένως πιο υπεύθυνες ή πιο αποτελεσματικές. Οι αδιάφοροι πολίτες δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη αυτής τους της αδιαφορίας και οι οργανωμένες μειοψηφίες που επωφελήθηκαν σε βάρος των υπολοίπων πολιτών μένουν άθιχτες. Κανείς δεν μπορεί να ικανοποιείται από μια τέτοια εξέλιξη και κανείς φιλελεύθερος δεν πρέπει να την ανεχθεί. Ή μήπως όχι;

Υπάρχουν γύρω μας πολίτες που, όλα αυτά τα χρόνια, όχι μόνο διαφωνούσαν με τις συγκεκριμένες πολιτικές, αλλά και επεσήμαναν εγκαίρως τις συνέπειές τους. Όχι μόνο δεν έμειναν αδιάφοροι, αλλά προσπαθούσαν ενεργά να αποτρέψουν τα χειρότερα – ο καθένας από το δικό του πολιτικό χώρο και από τη δική του οπτική γωνία. Κι ήταν αναγκασμένοι να υποστούν τις συνέπειες της μειοψηφικής τους θέσης. Σε αυτούς λοιπόν τους πολίτες δεν έχουμε δικαίωμα να φορτώσουμε επιπλέον και μια χρεοκοπία για την οποία δεν φέρουν καμία ευθύνη. Και δεν είναι φιλελεύθερο να ζητά κανείς κάτι τέτοιο – είναι βάρβαρο κι ανεύθυνο.