Η εικόνα ανοίγει με μια ατσούμπαλη μάχη σώμα με σώμα μέσα στα λασπόνερα. Σχεδόν αμέσως όμως, ο Σπίλμπεργκ γυρίζει την κάμερα στον Λίνκολν. Ο πρόεδρος της Ένωσης κάθεται κάτω από ένα αυτοσχέδιο υπόστεγο, ενώ τρεις νεαροί στρατιώτες μέσα στις λάσπες (ο ένας από αυτούς μαύρος) του υπενθυμίζουν τα λόγια του στο Γκέτυσμπουργκ. Τα έχουν αποστηθίσει σαν προσευχή, ή σωστότερα, σαν στρατιωτικό εμβατήριο.
Μετά τη μάχη του Γκέτυσμπουργκ, σε μια από τις σημαντικότερες πολιτικές ομιλίες τις αμερικανικής ιστορίας (και τις πιο σύντομες - μόνο με 271 λέξεις), ο Λίνκολν σχεδιάζει το ρεπουμπλικανικό όραμα του σύγχρονου Αμερικανικού κράτους (σε μετάφραση Π. Φ. Κωνσταντινίδη):
Ο κόσμος θα ασχοληθεί λίγο και δεν θα θυμάται για πολύ τα όσα πούμε εδώ, αλλά ποτέ δεν μπορεί να λησμονήσει τι έπραξαν εδώ. Εναπόκειται σε εμάς τους ζωντανούς, όμως, να αφιερωθούμε στο έργο που έχουν φέρει, με τόση αριστεία, εις ατελές πέρας, μέχρι σήμερα, αυτοί που έπεσαν εδώ. Εναπόκειται σε εμάς, όμως, να αφιερωθούμε, εδώ, στο μεγάλο καθήκον που στέκει ενώπιον μας - να εντείνουμε την αφοσίωση μας στον αγώνα για τον οποίο έδωσαν το τελευταίο μέτρο αφοσίωσης αυτοί οι τιμημένοι νεκροί, να διακηρύξουμε ξεκάθαρα εδώ ότι οι νεκροί αυτοί δεν πέθαναν μάταια, ότι αυτό το έθνος, υπό την σκέπη του Θεού, θα βιώσει μια αναγέννηση της ελευθερίας, και ότι η διακυβέρνηση του λαού, από τον λαό, για τον λαό δεν θα εκλείψει από την γη.Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: ο Λίνκολν δεν μπορεί πια να κάνει πίσω. Η πορεία της Ένωσης είναι συνδεδεμένη πλέον με το ζήτημα της απελευθέρωσης των σκλάβων.
Η ασπρόμαυρη αφαίρεση
Η πολιτική νοσταλγία είναι ιστορική ανάμνηση σε δύο χρώματα: άσπρο και μαύρο. Όσο πιο πίσω στο παρελθόν ανατρέχουμε, τόσο χάνονται τα χρώματα, οι αποχρώσεις του γκρίζου, οι θολές διαχωριστικές γραμμές, η προοπτική, ο πολυεπίπεδος φωτισμός. Όσο πιο παλιά η εικόνα, τόσο πιο ξεκάθαρη γίνεται στο μυαλό μας. Οι αντιθέσεις αποκτούν μια απόλυτη διάσταση και η περιπλοκότητα του πραγματικού κόσμου μετατρέπεται σε μια ασπρόμαυρη διαμάχη μεταξύ του Καλού και του Κακού. Είναι εντυπωσιακή η αντίστασή μας σε κάθε χρωματισμό, η άρνησή μας να αποδεχτούμε την οποιαδήποτε σκιά στην αφήγηση.
Στην εμφύλια διαμάχη μεταξύ Βορά και Νότου, ο Αβραάμ Λίνκολν είναι ο εκπρόσωπος του Καλού. Η εικόνα που έχουμε είναι αυτή του ηγέτης που, με τα ίδια του τα χέρια, ξερίζωσε τη δουλεία από τις Ηνωμένες Πολιτείες και απάλλαξε, μια και καλή, τον πλανήτη από το βδέλυγμα της σκλαβιάς ανθρώπου από άνθρωπο. Οι χιλιάδες των νεκρών, η γιγάντωση της κρατικής μηχανής, η ουσιαστική κατάργηση της ελευθεροτυπίας, η αναστολή του habeas corpus, δεν είναι παρά ασήμαντες λεπτομέρειες που έχουν πια σβηστεί τελείως από το ιστορικό πλάνο. Και παραμένει μόνος ο Αβραάμ Λίνκολν, νικητής, απελευθερωτής, Δίκαιος. Η εικόνα του Λίνκολν βρίσκεται έξω από πολιτικές διαμάχες, μικροκομματικές αψιμαχίες, εκλογικά τεχνάσματα. Δεν χωρά αμφισβητήσεις, αμφιβολίες, ενστάσεις. (Γι αυτό και, κάθε φορά που κάποιος πολιτικός στις ΗΠΑ τοποθετεί τον αμερικανό πολίτη μπροστά σε κάποιο δίλημμα, πραγματικό ή τεχνητό, η επίκληση του δίκαιου Αβραάμ είναι το πιο συνηθισμένο τέχνασμα.)
Ωστόσο, αν και η ασπρόμαυρη αφαίρεση μπορεί να είναι χρήσιμη ίσως ως εργαλείο ιστορικής ερμηνείας και οικονομίας της μνήμης, είναι και αφόρητα βαρετή. Η Ιστορία που εξελίσσεται έξω από το χρόνο, χωρίς χρωματισμούς και διαφορές τονικότητας, δεν έχει κανένα ενδιαφέρον. Είναι απλά μια χολιγουντιανή καρικατούρα της αδυναμίας μας να αντιληφθούμε την πραγματικότητα. Ο μόνος τρόπος να αποκτήσει η ιστορική αφήγηση κάποιο ενδιαφέρον είναι ο περιορισμός της κλίμακας: εκεί που η αφήγηση εστιάζεται στο μικρόκοσμο κάποιου προσώπου ή μεμονωμένου επεισοδίου, κι ο χώρος και ο χρόνος είναι πλήρως κάτω από τον έλεγχο του συγγραφέα ή του σκηνοθέτη.
Λίνκολν, ο πολιτικός
Ο ‘Λίνκολν’ του Σπίλμπεργκ αποφεύγει ευτυχώς την παγίδα της μεγάλης κλίμακας. Δεν ξεφεύγει στην εξιστόρηση όλης της ζωής του Λίνκολν, ούτε χάνεται στα πεδία μάχης του εμφύλιου πολέμου. (Με αυτή την έννοια, ο τίτλος είναι λιγάκι παραπλανητικός.) Στα 150 λεπτά της κινηματογραφικής ταινίας, ο φακός περιορίζεται μονάχα στις τελευταίες εβδομάδες της πρώτης του θητείας ως προέδρου των ΗΠΑ και στην προσπάθειά του να εγκριθεί από το Κογκρέσο το Δέκατο Τρίτο τροποποιητικό άρθρο του Αμερικάνικου Συντάγματος - το άρθρο που απαγορεύει τη δουλεία εντός των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η όλη ιστορία διαδραματίζεται στα δωμάτια του Λευκού Οίκου και την αίθουσα του Κογκρέσου – ακόμη και στα λιγοστά εξωτερικά πλάνα, ο φακός βρίσκεται σχεδόν πάντα εστιασμένος στο πρόσωπο του Λίνκολν. Αν και κινηματογραφική υπερπαραγωγή, το ύφος και τα εργαλεία της ανήκουν περισσότερο στο μέγεθος του θεάτρου, παρά στα μεγέθη των ταινιών που θα περιμέναμε από το εργαστήριο του Στίβεν Σπίλμπεργκ. Είναι αυτός ακριβώς ο περιορισμός του χώρου που προσφέρει και στον εξαιρετικό Ντάνιελ Ντέι Λιούις την ευκαιρία να αναδείξει τον Λίνκολν στους πραγματικούς του χρωματισμούς. Τις περισσότερες φορές, δίνει την αίσθηση ότι δεν ακούει καν τους συνομιλητές του, απαντά με (φαινομενικά) ασύνδετα ανέκδοτα και ιστορίες, χάνεται στις αναμνήσεις του, αλλά και στέκεται ανυποχώρητος όταν πια έχει σχηματίσει στη σκέψη του το επόμενο βήμα.
Ας θυμηθούμε ότι ο Λίνκολν δεν ήταν από την αρχή της καριέρας του ένθερμος υποστηρικτής της κατάργησης της δουλείας. Σε αντίθεση με τους ριζοσπάστες φιλελεύθερους, πίστευε ότι δεν είχε έρθει ακόμη η ώρα. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης του πολέμου, πρώτη του προτεραιότητα παρέμεινε η διατήρηση της Ένωσης, παρά το ζήτημα της Ισότητας. Ωστόσο, όταν δόθηκε η ευκαιρία, συνέδεσε την πορεία του εμφυλίου με το μέλλον των μαύρων της Αμερικής και εκμεταλλεύτηκε την πολιτική συγκυρία για να δώσει την οριστική λύση. Η ασπρόμαυρη αφαίρεση του εμφυλίου εμφανίζει τις Βόρειες πολιτείες να είναι όλες ενάντια στη δουλεία και τις πολιτείες του Νότου, που και αποσχιστήκαν, να πολεμούν για να διατηρήσουν τους δούλους τους. Καμία φυσικά από τις δύο αυτές αφαιρέσεις δεν είναι απολύτως αληθής. Ακόμη και στις πολιτείες που παρέμειναν στην ένωση, σχεδόν ολόκληρο το Δημοκρατικό κόμμα, καθώς και αρκετοί βουλευτές των Ρεπουμπλικάνων, αρνούταν να υποστηρίξουν την κατάργηση της δουλείας και να αποδεχτούν ίσα δικαιώματα για τους μαύρους συμπολίτες τους.
Σίγουρα, η ταινία μπορεί να είναι γεμάτη από ιστορικά λάθη και ανακρίβειες (“Lincoln” V. Lincoln, H. Hertzberg, 17 Dec. 2012, The New Yorker), αλλά δεν έχει πολύ σημασία. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι η ιστορία και η εικόνα. Βλέπουμε να απλώνεται μπροστά στα μάτια μας μια από τις σημαντικότερες πολιτικές στιγμές της σύγχρονης ιστορίας μας, σε όλες της τις αποχρώσεις. Η κατάργηση της δουλείας δεν ήταν μόνο προϊόν αγνών ηθικών επιλογών, πολιτικών αρχών και υψηλής ρητορικής. Ο Λίνκολν, δεξιοτέχνης της μικροπολιτικής, κατάφερε να αλλάξει την ιστορία χρησιμοποιώντας κάθε εργαλείο που είχε στη διάθεσή του. Δεν θα έπρεπε μάλλον να μας ξαφνιάζει το γεγονός ότι η συνταγματική απαγόρευση της δουλείας ήταν εντέλει και προϊόν χρηματισμού πολιτικών, γκρίζων συναλλαγών, ρουσφετιών και πολιτικών ελιγμών. Φαίνεται ότι τίποτα δεν μπορεί να γίνει στην πολιτική έξω από το χώρο του συμβιβασμού και της ίντριγκας. Δεν πειράζει. Αυτός είναι ο μόνος χώρος που μπορεί να αλλάξει την ιστορία.
Λίνκολν – ο πρώτος πρόεδρος
Με την προεδρία του Λίνκολν, οι Ηνωμένες Πολιτείες αφήνουν πίσω τους το παρελθόν της εποχής της δουλείας, αλλά και μετατρέπονται σε σύγχρονο Κράτος. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί, ότι το οικονομικό σύστημα που βασιζόταν στη δουλεία βρισκόταν ήδη σε κατεύθυνση φθοράς κι ότι αργά ή γρήγορα, πιθανότατα αρκετά γρήγορα, θα έβρισκε το τέλος του. Ο Λίνκολν ήταν μάλλον διατεθειμένος να αφήσει το καθεστώς της δουλείας να φθαρθεί και να χαθεί από μόνο του. Και σε πιο ομαλές συνθήκες, αυτό είναι που πιθανότατα θα είχε επιλέξει να κάνει. Αυτό που δεν μπορούσε όμως με τίποτα να ανεχθεί ήταν ο κίνδυνος διάλυσης της Ένωσης. Κάπως έτσι ξεκινά η σύγχρονη ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, και η ταινία του Σπίλμπεργκ καταφέρνει πολύ επιτυχημένα να τη ζωντανέψει στην κινηματογραφική οθόνη.
Είναι μόνο στο τέλος της ταινίας που η εικόνα αρχίζει λιγάκι να θολώνει. Η δολοφονία του Λίνκολν και η εναρκτήρια ομιλία της δεύτερης θητείας του μπλέκονται σε ένα χρονικό κολάζ που κλείνει την ιστορία χωρίς την ξεκάθαρη ματιά της υπόλοιπης ταινίας. Δεν είναι φυσικά εύκολο να γράψει κανείς τον επίλογο μιας τέτοιας ιστορίας. Η Συνταγματική αναθεώρηση άλλωστε, δεν ήταν σε καμία περίπτωση το τέλος του ζητήματος της δουλείας. Από την εποχή του Λίνκολν περάσανε εκατόν πενήντα χρόνια για να περάσουνε οι ΗΠΑ από τον πρώτο πρόεδρο των μαύρων (όπως χαρακτήριζαν τον Λίνκολν οι ρατσιστές του Νότου), στον πρώτο τους μαύρο πρόεδρο.
Με την Αμερικανική Επανάσταση, οι Βρετανικές αποικίες αποκτήσανε την ανεξαρτησία τους και με την ψήφιση του Συντάγματος ορίσανε το κοινό τους μέλλον. Χρειάστηκαν ωστόσο δεκαέξι πρόεδροι, ένας εμφύλιος πόλεμος και εκατοντάδες χιλιάδες νεκροί για να ιδρυθεί ουσιαστικά το Κράτος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Ο Ουάσινγκτον ήταν ο πρώτος πρόεδρος της Ένωσης των Αμερικανικών Πολιτειών. Ο Λίνκολν ήταν ο πρώτος πρόεδρος του Αμερικανικού κράτους.
0 Σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου