Η μέθοδος των απαγορεύσεων

Κι ενώ η οικονομική κρίση επιμένει να αποδεικνύει ότι δεν έχουμε ακόμη αγγίξει το ναδίρ της πτωτικής μας πορείας, ο κρατικός μηχανισμός δείχνει ότι διατηρεί το χιούμορ του – ή τον κυνισμό του, αν θέλετε. Διαβάζω λοιπόν ότι το υπουργείο υγείας, μετά από γνωμοδότηση του ΕΟΦ, απαγόρευσε την κυκλοφορία των ηλεκτρονικών τσιγάρων που περιέχουν νικοτίνη - μελετά επίσης και την απαγόρευση για τα ηλεκτρονικά τσιγάρα χωρίς νικοτίνη!

Στα πλαίσια βέβαια της εκτεταμένης παράδοσης απρόβλεπτων και αυθαίρετων αποφάσεων του ελληνικού κράτους, δεν είναι η ίδια η απαγόρευση που εντυπωσιάζει αλλά το σκεπτικό που τη συνοδεύει. Όπως δήλωσε σε συνέντευξη τύπου ο πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τον Έλεγχο του Καπνίσματος, κ. Π. Μπεχράκης, «η απαγόρευση αποφασίστηκε λόγω της έλλειψης επιστημονικών στοιχείων για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις.»

Θα μπορούσαμε να συζητάμε ατέρμονα για το δικαίωμα του πολίτη να διαχειρίζεται ο ίδιος το σώμα του όπως αυτός επιθυμεί – αναλαμβάνοντας φυσικά και την ευθύνη των πράξεών του, καθώς και το κόστος των συνεπειών τους. Ωστόσο, η κυρίαρχη αντίληψη τις τελευταίες δεκαετίες στην Ε.Ε. δίνει το δικαίωμα στους κρατικούς μηχανισμούς να παρεμβαίνουν στη συμπεριφορά μας όταν κρίνουν ότι φέρνουμε σε άμεσο κίνδυνο την υγεία μας (λόγω έλλειψης ενημέρωσης, λάθος εκτίμησης των συνεπειών, κλπ.) και να δημιουργούν αντικίνητρα (φορολόγηση), ή να καταφεύγουν και σε πολιτικές άμεσης απαγόρευσης.
Το σκεπτικό της πολιτικής αυτής επιλογής βασίζεται στην αρχή της προφύλαξης: αν μια ενέργεια ή πολιτική ενέχει τον κίνδυνο να προκαλέσει βλάβη στο κοινό ή το περιβάλλον, ελλείψει επιστημονικής συναίνεσης ότι η ενέργεια αυτή ή η πολιτική είναι επιβλαβής, το βάρος της απόδειξης ότι δεν είναι επιβλαβής πέφτει σε εκείνους που προτείνουν την ενέργεια αυτή ή την πολιτική. Αν δηλαδή υπάρχει κάποια αμφισβητούμενη νέα τεχνολογία που α) ενέχει τον κίνδυνο να προκαλέσει κάποια βλάβη στο περιβάλλον ή στους πολίτες, και β) υπάρχουν αντικρουόμενες επιστημονικές απόψεις για το αν ο κίνδυνος αυτός είναι όντως πραγματικός, τότε υποθέτουμε ότι η νέα τεχνολογία είναι όντως επιβλαβής, μέχρι την απόδειξη του αντιθέτου. Και καθορίζουμε αντίστοιχα και τις πολιτικές μας επιλογές.

Η ίδια η αρχή της προφύλαξης είναι ιδιαίτερα (κι ενδεχομένως αδικαιολόγητα) αυστηρή και μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί εμπόδιο στην ανάπτυξη της τεχνολογίας και φρένο στη δημιουργικότητα. Η συγκεκριμένη απαγόρευση όμως ξεπερνά και τις πιο ριζοσπαστικές ερμηνείες της αρχής της προφύλαξης. Τι μας λέει ο κ. Μπεχράκης; Ότι «η απαγόρευση αποφασίστηκε λόγω της έλλειψης επιστημονικών στοιχείων για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις.» Δεν υπάρχει δηλαδή ούτε συγκεκριμένη ένδειξη κινδύνου βλάβης για το κοινό ή το περιβάλλον, ούτε κάποια επιστημονική διχογνωμία. Καμία. Το υπουργείο κάνει ένα βήμα, άλμα μάλλον, παρακάτω στην ιστορία των αυθαίρετων απαγορεύσεων: δεν γνωρίζουμε, οπότε απαγορεύουμε.
Αν το σκεπτικό αυτό – της απαγόρευσης λόγω «έλλειψης επιστημονικών στοιχείων για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις» - κατάφερνε ποτέ να γίνει ο κανόνας στο τρόπο λειψής πολιτικών αποφάσεων, αυτό θα σήμαινε (και δεν υπερβάλω καθόλου) το τέλος της ιστορίας. Καμία νέα τεχνολογία, καμία καινοτομία, τίποτα απολύτως δεν θα μπορούσε ποτέ να επιβιώσει μια τόσο αυστηρή δοκιμασία. Ακόμη κι από τα προϊόντα που ήδη υπάρχουν στην αγορά, ελάχιστα θα καταφέρνανε να αποφύγουν την απαγόρευση. Πώς άλλωστε μπορεί να αποδειχτεί για κάποιο προϊόν ότι δεν έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις όταν απαγορεύεται η κυκλοφορία του λόγω «έλλειψης επιστημονικών στοιχείων για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις»; Αυτό είναι λογικά αδύνατο.

Κι ας κάνουμε κι ένα βήμα παρακάτω. Αν απαγορεύουμε το ηλεκτρονικό τσιγάρο, ενώ δεν έχουμε επιστημονικά στοιχεία για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις του, πως επιτρέπουμε την κυκλοφορία του κανονικού τσιγάρου, για το οποίο έχουμε πλέον αρκετά επιστημονικά στοιχεία για τις βλαβερές μακροχρόνιες επιπτώσεις του. Γιατί δεν απαγορεύουμε λοιπόν και την κυκλοφορία του κανονικού τσιγάρου, της καφεΐνης ή και της ζάχαρης; Πως μπορεί κανείς να παρουσιάσει επιστημονικά στοιχεία για την απουσία μακροχρόνιων επιπτώσεων από τη χρήση του τηλεφώνου, του iPad, του υπολογιστή, του ψυγείου, της τομάτας, του φρέσκου χυμού από πορτοκάλι;

Εγώ θα πρότεινα, αν το κριτήριό μας είναι η έλλειψη «επιστημονικών στοιχείων για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις» να αρχίσουμε με την απαγόρευση της ανοησίας και των αυθαίρετων απαγορεύσεων, καθώς και τον αυστηρό περιορισμό της δικαιοδοσίας της κυβέρνησης να επεμβαίνει στην προσωπική μας ζωή.