Παρασκευή 15 Ιουλίου 2011

10 θέσεις για το νεοφιλελευθερισμό*

7 comments

1. Ο νεοφιλελευθερισμός υπερασπίζεται την ατομική ελευθερία (πολιτική και οικονομική). Θεωρεί δε ότι το κράτος Δικαίου κι η προστασία των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων αποτελούν τα θεμέλια για την ανάπτυξη αυτής της ελευθερίας. (Αποφεύγω διατυπώσεις του τύπου «νεοφιλελευθερισμός είναι…» που οδηγούνται συχνά σε αδιέξοδα και πολύ σπάνια έχουν κάποια συμβολή στη συζήτηση.) Διλλήματα μεταξύ ελευθερίας και ισότητας δεν έχουν πια νόημα. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι εναντίον της ισότητας – απλά αρνείται τη βία ως μέθοδο επιβολής της όποιας ισότητας στο όνομα αφηρημένων ιδεών όπως η ‘κοινωνική δικαιοσύνη’.

2. Αν και η ιστορική πείρα δεν μπορεί να αποδείξει τίποτα, η αύξηση της εισοδηματικής ισότητας όπου κι αν κυριαρχεί η ελεύθερη αγορά, δείχνει ότι είναι αστήρικτες οι κατηγορίες ότι ο νεοφιλελευθερισμός γεννά ανισότητες. Αντίθετα, δεν χρειάζεται να εξετάσουμε σε βάθος τη βαρβαρότητα των κομουνιστικών καθεστώτων για να συμπεράνουμε ότι κεντρικές εξισωτικές πολιτικές απαιτούν την άσκηση βίας και τον περιορισμό της ελευθερίας των πολιτών για την εφαρμογή τους. Το ότι ούτε την ισότητα εντέλει μπορούν να επιτύχουν είναι το φυσικό επακόλουθο της συγκέντρωσης της εξουσίας σε γραφειοκρατικούς και κομματικούς μηχανισμούς.

3. Αν ο ολοκληρωτισμός κυριαρχούσε στον κόσμο, κάθε είδους δημιουργικότητα θα εξαφανιζότανε. Θα ήταν ωστόσο λάθος να πιστέψουμε ότι η ελεύθερη αγορά φέρνει τον παράδεισο της δημιουργικότητας στη γη. Παραφράζοντας τον Popper, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η ελεύθερη αγορά «δεν είναι προμηθευτής που μας παραδίδει κατ’ οίκον τα αγαθά της ζωής. […] Είναι λάθος και εξαιρετικά επικίνδυνο να τη διαφημίζουμε λέγοντας στους ανθρώπους ότι τα πράγματα θα τους πάνε σίγουρα καλά μόλις γίνουν ελεύθεροι. Το πώς πάνε τα πράγματα σε κάποιον στη ζωή είναι κατά κύριο λόγο ζήτημα τύχης ή χάριτος, και για ένα σχετικά μικρό κομμάτι ίσως επίσης ζήτημα αξιοσύνης, επιμέλειας και άλλων αρετών. Αυτό που μπορεί να πει κανείς για τη δημοκρατία ή την ελευθερία είναι, στην καλύτερη περίπτωση, ότι κάνουν λίγο αποτελεσματικότερη την επίδραση της προσωπικής μας αξιοσύνης στην ευημερία μας.»

4. Η πολιτική ελευθερία προϋποθέτει και την οικονομική ελευθερία. Όταν χάνεται η οικονομική ελευθερία, η πολιτική ελευθερία απειλείται και σύντομα εξαφανίζεται κι αυτή. Όταν η οικονομική ελευθερία αυξάνεται, όσο κι αν βάζουν τα δυνατά τους οι διάφοροι δικτατορίσκοι, η αύξηση και της πολιτικής ελευθερίας φαίνεται να είναι αναπόφευκτη. Οι πιέσεις που δημιουργούν η αύξηση της ευημερίας και οι εξωτερικές επιρροές είναι μάλλον καταλυτική. Ακόμη και στην Κίνα, όπου η Λαϊκή Δικτατορία έχει καταφέρει να επιβιώσει την πτώση του κομουνισμού στον υπόλοιπο πλανήτη, το άνοιγμα της οικονομίας έχει οδηγήσει και σε σημαντική αύξηση της ελευθερίας των πολιτών. (Σε σύγκριση πάντα με το προηγούμενο καθεστώς.) Κι όσο ανοίγει η οικονομία της, τόσο πιο δύσκολο θα είναι και για το καθεστώς να διατηρήσει τον αυταρχικό του χαρακτήρα.

5. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι μέρος της φιλελεύθερης παράδοσης της ανοιχτής κοινωνίας και του Διαφωτισμού. Ως οικονομική θεώρηση, βασίζεται στο δικαίωμα της ιδιοκτησίας, την ελευθερία των συναλλαγών και τα ανοιχτά σύνορα. Η παγκοσμιοποίηση, το μόνο ίσως νεοφιλελεύθερο όραμα που έχει αρχίσει να υλοποιείται στις μέρες μας, είναι πηγή ευημερίας και το πιο αποτελεσματικό μέσο κατά της φτώχιας και του πολέμου.

6. Παρά τις ανοησίες που διαβάζουμε, ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι ταυτόσημος με το laissez-faire καπιταλισμό. Το κράτος Δικαίου ορίζει τους κανόνες του παιχνιδιού και ο ρόλος της πολιτείας είναι η αυστηρή διαφύλαξη αυτών των κανόνων. Αν και οι αγορές αυτορυθμίζονται όντως στις περισσότερες περιπτώσεις, το ζήτημα δεν είναι αν η αγορά λειτουργεί τέλεια (δεν λειτουργεί), αλλά αν λειτουργεί καλύτερα από τις μεθόδους κρατικής παρέμβασης. Η απορύθμιση των αγορών έχει πάντα ως στόχο την κατάργηση περιορισμών που δυσκολεύουν την είσοδο σε κάποια αγορά ή περιορίζουν τον ανταγωνισμό. Ωστόσο, οι νεοφιλελεύθεροι διανοητές υποστηρίζουν ότι υπάρχουν και όψεις της κοινωνικής μας ζωής που χρίζουν όντως κρατικής παρέμβασης. Η δημόσια επιδότηση παιδείας και υγείας (με τη χρήση κουπονιών εκπαίδευσης και υγείας), καθώς και η πρόταση περί ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος (μέσω του θεσμού του αρνητικού φόρου εισοδήματος), θεωρούνται όχι μόνο αποδεκτές αλλά και απαραίτητες παρεμβάσεις.

7. Ακολουθώντας το Thoreau, θα λέγαμε ότι «καλύτερη είναι η κυβέρνηση που κυβερνά λιγότερο» κι ότι θα θέλαμε να δούμε αυτή την πορεία να μπορούσε κάποτε να εξελιχθεί στο «τέλεια είναι η κυβέρνηση που δεν κυβερνά καθόλου». Ωστόσο, ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι ουτοπικός και δεν καλεί τους πολίτες να εναντιωθούν στην κυβέρνηση ή να υποστηρίξουν την άμεση κατάργησή της. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι ο στόχος της ελάχιστης κυβέρνησης, αλλά της κατεύθυνσης προς αυτό το στόχο.

8. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι υπέρ της ανοιχτής κοινωνίας. Αρνείται την ουτοπική βία και μπορεί να συνυπάρξει μόνο με την κοινοβουλευτική δημοκρατία των ισορροπιών και των ελέγχων μεταξύ των εξουσιών. Η δημοκρατία είναι το μόνο πολίτευμα που μπορεί να εξασφαλίσει την εναλλαγή των κυβερνήσεων, οπότε και την πολιτική εξέλιξη, χωρίς βία και αιματοχυσία.

9. Το αντίδοτο στον κεντρικό σχεδιασμό είναι η μηχανική της ‘μπουκιάς’ – ένα είδος δηλαδή συντηρητικού εκσυγχρονισμού, που μικρά πολιτικά πειράματα αντικαθιστούν τα μεγαλόπνοα σχέδια και τις ολιστικές προσεγγίσεις.

10. Ο νεοφιλελευθερισμός εμπεριέχει το δημοκρατικό καπιταλισμό αλλά δεν περιορίζεται σε αυτόν. Και δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατικός καπιταλισμός χωρίς κράτος Δικαίου και προστασία των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι πάντα ευκολότερο να ελέγξει κανείς λίγους γραφειοκράτες και πολιτικούς, παρά ολόκληρη την αγορά. Επομένως, όσο μεγαλύτερη είναι η παρεμβατικότητα του κράτους, τόσο πιο μεγάλος ο κίνδυνος διαφθοράς και διαστρέβλωσης.

(*Ως συμπλήρωμα και απάντηση στο κείμενο του Ν. Δήμου ‘10 Θέσεις για τον Φιλελευθερισμό’.)

7 Σχόλια:

Vagelis Palmos είπε...

O N.Δ, τοποθετείται κυρίως κατ'αντιδιαστολή προς τον σοσιαλιστικό εξισωτισμό και την εφιαλτική ιστορική εμπειρία των σοβιέτ.Παρολ'αυτά,επικρίνει τον νεο-φιλελευθερισμό ως υπερβολή,σε αντίθεση με τον κλασσικό φιλελευθερισμό που μεριμνά για τους οικονομικά ασθενέστερους.
Νομίζω μια επεξεργασία θέσεων "προνοίας" για τους ενδεείς,θα αφαιρούσε από τους αντι-φιλελεύθερους το θεμέλιο της επιχειρηματολογίας τους.

Φιλικά
Β.Π

Γ.Σαρηγιαννίδης είπε...

1. Όποιος είχε έστω και στοιχειώδη γνώση της ιστορίας των φιλελεύθερων ιδεών θα γνώριζε ότι ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Ο κλασικός φιλελευθερισμός ακολουθεί πολύ περισσότερο την παράδοση του laissez-faire, από ότι ο νεοφιλελευθερισμός που προσθέτει στην εξίσωση το κράτος νυχτοφύλακα σε συνδυασμό με πολιτικές παροχής ασφάλειας στους οικονομικά ασθενέστερους (βλέπε για παράδειγμα το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα μέσω του αρνητικού φόρου, τα κουπόνια στην εκπαίδευση, στην παιδεία, κλπ.)
2. Η ΝΔ ποτέ στην ιστορία της δεν έχει τοποθετηθεί απέναντι στον σοσιαλιστικό εξισωτισμό – ούτε κι έχει αποδεχτεί οποιαδήποτε εκδοχή των φιλελεύθερων ιδεών. Τα περισσότερα στελέχη της άλλωστε δεν γνωρίζουν καν τη διαφορά. Είναι προσβλητικά πολλές οι δηλώσεις βουλευτών και στελεχών της που πιστεύουν ότι ο Μαρξισμός είναι η καλύτερη επιλογή με μόνο της ελάττωμα το ότι είναι ανεφάρμοστη.
3. Συντηρητικές πολιτικές όπως ο εναγκαλισμός με την εκκλησία, η αντι-μεταναστευτική στάση, ο αντι-δυτικισμός, η παρέμβαση στην ιδιωτική ζωή των πολιτών, κλπ. δεν αποτελούν προφανώς σε κανένα επίπεδο μέριμνα για τους οικονομικά ασθενέστερους.

Vagelis Palmos είπε...

Eγραψα "Ο" ΝΔ (Νικος Δήμου) και όχι "Η" ΝΔ,η οποία ασφαλώς και ΔΕΝ είναι φιλελεύθερο κόμμα.
H θεωρια του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος ακούγεται ενδιαφέρουσα,δεν τη γνωρίζω.
Παραμένει για μένα ζητούμενο η πρόνοια για τους φτωχούς.

Το (3) ακούγεται περισσότερο σαν διακήρυξη.Καμιά νύξη δεν έκανα σχετικά με τα θέματα εκκλησίας/μεταναστών/Δύσης/ιδιωτικού βίου.
Θα σχολιάσω όμως-εν είδει δικηγόρου του διαβόλου-πως οι συντηρητικές απόψεις σε αυτά τα θέματα θεμελιώνουν την επιχειρηματολογία τους στην μέριμνα για τους αθενεστερους (έστω και εν είδει ελεημοσύνης).

Τέλος,όσο αναγκαίος είναι ο χωρισμός εκκλησίας/πολιτείας,τόσο απαραίτητη είναι και η διάκριση εκκλησίας/ιερατείου.
Ο Μ.Δραγούμης στην "Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό",υποστήριξε πως φιλελευθερισμός και χριστιανική πίστη δεν είναι κατ'ανάγκη ασύμβατες έννοιες.
Συμφωνώ μαζί του.

Γ.Σαρηγιαννίδης είπε...

Oops… διάβασα πιο γρήγορα από ότι έπρεπε η ΝΔ, ενώ όντως αναφέρεσαι στο ΝΔ. Ωστόσο, οι παρατηρήσεις μου παραμένουν. Ο ΝΔ κάνει το ίδιο λάθος όσο αφορά το φιλελευθερισμό με την κλασική έννοια και το νεοφιλελευθερισμό.
(Δεν διαφωνώ με το Δραγούμη. Φιλελευθερισμός και χριστιανική πίστη δεν είναι κατ’ ανάγκη ασύμβατες έννοιες. Υπάρχει όμως σοβαρό πρόβλημα στην τελεολογική προσέγγιση του χριστιανισμού και την έννοια της ανοιχτής κοινωνίας και του ανοιχτού μέλλοντος που βρίσκονται μάλλον στην καρδιά της φιλελεύθερης παράδοσης. Ρίξε μια ματιά αν θέλεις στο http://www.gsarigiannidis.com/p/blog-page_01.html)

Μάκης είπε...

'Αν και η ιστορική πείρα δεν μπορεί να αποδείξει τίποτα, η αύξηση της εισοδηματικής ισότητας όπου κι αν κυριαρχεί η ελεύθερη αγορά, δείχνει ότι είναι αστήρικτες οι κατηγορίες ότι ο νεοφιλελευθερισμός γεννά ανισότητες.'

Δογματικές αυθαιρεσίες (και μάλιστα κόντρα στην ίδια την πραγματικότητα και τους αριθμούς!) χαρακτηριστικές των θεωρητικών του νεοφιλελευθερισμού, ο τρόπος σκέψης των οποίων παρουσιάζει εντυπωσιακές ομοιότητες με εκείνον των κομμουνιστών στα τελευταία του οικονομικού τους συστήματος. Σε λίγο καιρό η κατάπτυστη ιδεολογία του ανθρώπινου καννιβαλισμού θα αποτελεί παρελθόν και οι ποικιλώνυμοι εκφραστές της ανά τον κόσμο γραφικές φιγούρες.

Γ.Σαρηγιαννίδης είπε...

Δύο σημεία μόνο ως απάντηση:
1. Για τη σημερινή κατάσταση ισότητας-ανισότητας εισοδημάτων στον κόσμο σε σχέση με την οικονομική ελευθερία, μπορεί κανείς να ανατρέξει στις παρακάτω δύο πηγές:
- Gini Coefficient: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/34/Gini_Coefficient_World_CIA_Report_2009.png
- Index of Economic Freedom:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6e/Index_of_Economic_Freedom_2010.png
2. Ωστόσο, το επιχείρημά μου δεν αναφέρεται καν σε οποιαδήποτε correlation μεταξύ οικονομικής ελευθερίας και εισοδηματικής ισότητας, αλλά στους ρυθμούς αύξησή τους. Για αυτή την οπτική, συνιστώ το εκπληκτικό video της παρουσίασης του Hans Rosling στο TED: http://www.ted.com/talks/hans_rosling_shows_the_best_stats_you_ve_ever_seen.html

Ανώνυμος είπε...

Σύντομα σχόλια
Η αύξηση της εισοδηματικής ισότητας όπου κι αν κυριαρχεί η ελεύθερη αγορά, δείχνει ότι είναι αστήρικτες οι κατηγορίες ότι ο νεοφιλελευθερισμός γεννά ανισότητες. Μπορείτε να τεκμηριώσετε την άποψή σας? Αν μετρήσουμε την ανισοκατανομή εισοδήματος με το δείκτη ανισότητος Gini σε χώρες όπως οι ΗΠΑ υπάρχει πολύ μεγαλύερη ανισοκατανομή εισοδήματος από χώρες που εφάρμοσαν πολιτικές κευνσιανές πολιτικές (Δ. Ευρώπη μεταπολεμικά), πολιτικές κρατικού καπιταλισμού και μερκαντιλισμού (Ν. Κορέα, Ιαπωνία, Ταιβάν) και ακόμα μεγαλύτερη από τις χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού. Η στροφή των χωρών της Ασίας και της Δ., Α. Ευρώπης σε φιλελεύθερες πολιτικές την τελευαταία 20ετία έχει αυξήσει το ποσοστό των νεόπτωχων...
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι πάντα ευκολότερο να ελέγξει κανείς λίγους γραφειοκράτες και πολιτικούς, παρά ολόκληρη την αγορά. Αυτό εξαρτάται από τη μορφή της αγοράς. Λογικό είναι αν η μορφή της αγοράς προσεγγίζει τον τέλειο ανταγωνισμό ή το μονοπωλιακό ανταγωνισμό αλλά ατεκμηρίωτο αν προσεγγίζει το μονοπώλιο όπου λίγες εταιρείες κατέχουν σημαντικό μερίδιο αγοράς και θέτουν τις τιμές (και τις χειραγωγούν)...